• Նորություններ
• Հղումներ
• Կայքի Քարտեզ
• Գործընկերներ

 ՕՇԱԿԱՆ: Օշականում պեղումներ են իրականացվել 1971-1983 թթ.  Ս. Եսայանի և Ա.   Քալանթարյանի, իսկ 1984-1991 թթ.`  Ս.  Եսայանի  կողմից:  Աշխատանքները  տարվել  են  երեք  ուղղությամբ`  Դիդի  Կոնդի  մեծ  բլրի  գագաթին  գտնվող  ամրոցում,  նույնանուն  փոքր  բլրի  հյուսիսային  լանջում  գտնվող  պալատական  համալիրների  տարածքում  և  դամբարանադաշտում: 2002 թ.  պեղումները  շարունակվեցին  ամրոցում`  Ա. Քալանթարյանի  ղեկավարությամբ:

 1972-1975  թթ. բացվել  է  ուրարտական  ամրոցը: Այստեղ,  XIX դ. սկզբին    պեղումներ  է  կատարել  Խ. Դադյանը,    իսկ  1920-ական  թթ. հուշարձանով հետաքրքրվել է  Թ.  Թորոմանյանը:  Ամրոցն ունի  հզոր  արտաքին  պարիսպներ,  որոնց  հաստությունը  հասնում  է  2,5-2,65  մ:  Ի  տարբերություն  շատ  հուշարձանների`  նրա  պարիսպները  շարված  են  լավ  տաշված  տուֆե  խոշոր  քարերից,  որոնք  միաժամանակ  հանդիսանում  էին  ներքին  շինությունների  պատերը:  Արտաքուստ  այդ  պարիսպները  ամրացված  էին  որմնահեծերով  և  ոչ  մեծ  անկյունային  աշտարակներով:  Պարիսպների  արտաքին    քարերի  եզրերը  մշակված  են  ժապավենաձև (ռուստերով),  իսկ  կենտրոնական  հատվածները`  ուռուցիկ  հարդարումով: Ամրոցն  ունի   մի  փոքր  շեղումով ուղղանկյուն  հատակագիծ`  հյուսիս- հարավ  ուղղված  անկյունագծով:  Ընդհանուր մակերեսը  կազմում  է  մոտ  0,23 հա:  Բացվել  են  ամրոցի  հյուսիսային,  արևելյան և արևմտյան  պարսպապատերը, արևելյան ՚բակիՙ  հարավային  հատվածը, կենտրոնական  փոքրիկ  կացարանները, արևելյան  պարսպապատին  կից  ուրարտական  տաճարը:  Արտաքինից պարսպապատերն  ունեն  երեքական  որմնահեծեր:

 Ամրոցի ներքին  հատակագիծը  լուծված  է  հետաքրքիր  ձևով.  հզոր  պատի  շնորհիվ  այն  բաժանվում  է  արևելյան  և  արևմտյան  թևերի:  Արևելյան  թևի  հյուսիսային  մասում  տեղադրված  էր  մի  ընդարձակ`  մոտ  260  քմ  տարածք  ունեցող  դահլիճ,  որից  պահպանվել  էին  պատերի  հիմնաքարերը:  Նրա  հատակը  կազմված  էր  հարթեցված  հրաբխային  խարամից:  Այս  դահլիճի  հյուսիսային  հատվածում`  ոչ  բարձր  ժայռաբլրի  վրա,  պահպանվել  է   միջնադարյան  մի մատուռ:  Անմիջապես    ժայռի  մոտ  բացվեց  ոչ  մեծ  մի  շինություն,  որը  կցված  էր  սրահի  հարավարևմտյան  պատին:  Այդ  շինությունը,  որից  նույնպես  պահպանվել  էին  հիմնաքարերը,  կազմված  էր  երկու  ոչ  մեծ,  իրար  միացող  սենյակներից:  Արևելյան  թևի  հարավային  հատվածը  զբաղեցնում  էր  մի  երկհարկանի  կառույց:  Այս  շինության  առաջին  հարկը  տեղադրված  էր  արտաքին  պարսպի  ու  ժայռերի  միջև  և  զուրկ էր  դռներից  ու  պատուհաններից:  Նրա  հարավարևելյան  անկյունում  կառուցվել  էր  3-րդ  սենյակը,  որն  ուներ  7,4  մ  երկարություն  և  2,6  մ  լայնություն:  Սենյակից  13,5  մ  դեպի  արևելք բացվել  է 7-րդ  նույնանման  սենյակը:  Այս  սենյակների  միջև  ընկած  տարածքն    անհավասար  է:   3-րդ  և  7-րդ  սենյակները,  ըստ  երևույթին, ծառայել  են  իբրև  պահեստներ: Այս  շինությունների  վրա  կառուցվել  է  երկրորդ  հարկը,  որն  ունեցել  է  մոտ  140  քմ  մակերես: 

 Ամրոցի  արևմտյան  հատվածում  պեղվեց   խոշոր մի հոր,  որը, հավանաբար,  ծառայել  է  որպես  ջրավազան: Պաշտպանական  կառույց  լինելուց  բացի,  ամրոցն  ունեցել  է նաև պաշտամունքային  նշանակություն:  Բացվել  է  տաճարային  շինության  հիմնապատկերը:  Այն  հատակագծում  քառակուսի է` ամրացված  անկյունային  աշտարակներով:   Շարված  է  լավ  մշակված  տու‎ֆե  քարաբեկորներից:  Իր  հատակագծով  և  հորինվածքի  ծավալատարածական  լուծումներով այն ուրարտական  ճարտարապետության  բացառիկ  օրինակներից  է:

 Պեղումների  ընթացքում  գտնվել  է  սակավաթիվ  խեցեղեն,  որը  հնարավորություն  է  տալիս  ենթադրելու,  որ  ամրոցը  հիմնադրվել  է Ք.ա.  VII  դ.: 

 Օշականի  պալատական  համալիրում  կատարված  պեղումները   բացահայտվեցին  նոր,  մինչև  այժմ  անհայտ  ուրարտական  քաղաքացիական  ճարտարապետության  մոնումենտալ  հուշարձաններ: Այս  պալատական  շինությունները,  որոնք  տեղադրված  են  փոքր  բլրի  հյուսիսային  լանջերին,  բաղկացած  են  հինգ  համալիրներից,  որոնցից  1-ինը,  2-րդը  և  3-րդը  տեղադրված  են  հյուսիս-հարավ  առանցքով  (փոքր-ինչ  շեղված  դեպի  արևելք),  իսկ  4-րդը  և  5-րդը  դրանց  ուղղահայաց:  Առաջին  համալիրը  կազմված  է  14  կացարաններից,  իսկ  երկրորդը`  26:  Դրանք  միանում  են  միմյանց  ընդարձակ  բակով:  Այս  երկու  համալիրները,  ինչպես  ցույց  են  տալիս  շերտագրական  դիտարկումները,  անկասկած  կառուցվել  են  Ք.ա. VII  դ.  առաջին  կեսին:  Երկրորդ  համալիրը,  դատելով  բակին  նայող  ՚հյուսիսային  ճակատիՙ  տեսքից,  կառուցվել  է  առաջինից  ավելի  ուշ:    Երկու  համալիրների  պատերն  ունեն  0,6-1  մ  լայնություն,  իսկ  պահպանված  ամենաբարձր  հատվածները  հասնում  են  2,5  մետրի:  Եթե  առաջին  համալիրը  կառուցված  է  համեմատաբար  հարթ  տարածքում,  ապա  երկրորդը,  ձգվելով  դեպի  բլրի լանջերը,  ունեցել  է  աստիճանաձև  տեսք:  Այս  երկու  հսկայական  կառույցներն  ունեցել  են  ընդհանուր, բայց մասնակի  թեքությամբ  տանիք:  Փոքր  թռիչք  ունեցող  սենյակները  ծածկվել  են  հարթ  գերանածածկով  ու  եղեգնով  և  սվաղվել  են  կավով,  ինչի  մասին  են  վկայում  փայտածխի  և  եղեգնի  մոխրի  բազմաթիվ  հետքերը:  Խոշոր  սրահների  տանիքները  կառուցված  են  կեղծ  թաղով,  որոնք  լուսավորվում  էին  երդիկների  և  տանիքի  տակ  տեղադրված  փոքր  պատուհանների  միջոցով:  Ինչ  վերաբերում  է  ներսի  սենյակներին,  ապա  նրանք  զուրկ  էին  բնական  լույսից  և  լուսավորվում  էին  դրսից  ընկնող  լույսով  կամ  ճրագներով: 

 Յուրահատուկ  էր  լուծվում  դռան  բացվածքների  խնդիրը: Առաջին  համալիրում  դրանց  ամբողջ  լայնությամբ  դրված  են  1-2  խոշոր  տուֆե  սալեր,  որոնց  առջև  երբեմն  դրվում  էին  նույն  քարերից  աստիճաններ:  Երկրորդ  համալիրի  դռան  բացվածքի  տարածքը  շարված  էր  մանր  քարերով  և  սվաղված  կավով:  Երկու  համալիրներում էլ  գտնվել  են  դռան բազմաթիվ  կրունկներ,  որոնք  վկայում  են,  որ  դռները  ամրացվել  են  շարժական  առանցքներին:

 Խոշոր  դահլիճների  պատերի  տակ  հանդիպում  են  քարից  շարված  նստարան-մաստաբաներ:  Այս  համալիրների  պեղումներից  բացված  կացարաններից  հատկապես  հետաքրքիր  են  խոշոր  սրահները,  որոնք  միաժամանակ սրբարաններ  են  հանդիսացել:  Առաջին  համալիրում  ամենախոշոր    դահլիճի  պատերի  պահպանված  բարձրությունը  հասնում  է  1  մետրի:  Երկու  դռներով  այն  միանում  է  9-րդ  և  13-րդ  սենյակներին:  Այս  ընդարձակ  սրահի  տարածքը  կազմում էր  մոտ  80  քմ,  ինչը  հնարավորություն  է  տալիս  ենթադրելու,  որ  այն  ծառայել  է  հանդիսավոր  հավաքների  և  ծիսական  արարողությունների  համար:  Այդ  մասին  է  վկայում  նաև  10  մ-ոց  նստարանը,  որը  կառուցվել  է  հյուսիսային  պատի  տակ,  մանր  քարերից  և  սվաղվել  է  կավով:  25-րդ կացարանը  ամենախոշոր  սրահն  է,  որի  տարածքը  150  քմ  է  (15,5x9,5  մ):  Այն  չորս  դռներով  կապված  է  երեք  այլ  սենյակների  և  բակի  հետ:  Գտնված  քարե  խարիսխները  վկայում  են,  որ  այն  ունեցել  է  8  սյուն և  եղել  է  սյունազարդ  դահլիճ:  Այստեղ  բացվել  է  օջախ  և  զոհասեղան:  Ութսյունանոց  դահլիճ  է  եղել  նաև  27-րդ  կացարանը,  որի  տարածքը  100  քմ  է:  Նրա  կենտրոնում,  արևելք-արևմուտք առանցքով, բացվեցին երկու շարքով տեղադրված տուֆե ութ խարիսխներ: Այս սրահի  հատակում  պեղվեցին  չորս  հոր,  որոնք  ծածկված  էին  տուֆե  սալերով:  Դրանք  բոլորն  էլ  լցված  էին  մոխրով  և  խոշոր  ու  մանր  եղջերավոր  անասունների  ոսկորներով  և  խեցանոթների  բեկորներով:  Հատակին  գտնվեցին  ֆալոսներ և  քարե  կուռքեր: Տպավորություն  է  ստեղծվում,  որ  այս  սրահը  հիշյալ  համալիրների  սրբարանն  է  եղել,  ուր  օջախի  առջև  զոհաբերություններ  են  կատարվել,  իսկ  կենդանիների  ոսկորները  և  մոխիրը  չի  թափվել,  այլ  լցվել  է  հորերի  մեջ: 

 Երրորդ համալիրի պեղումները  սկսվեցին  երկրորդ  համալիրից  մոտ  200  մ  դեպի  արևելք  ընկած  տեղամասում:  Այստեղ  բացվեցին  երկու  կիսագետնափոր,  ընդարձակ  սրահներ` 165  քմ ընդհանուր  տարածքով: 

 Առաջին  սրահը  (41-րդ  կացարան)  իրենից  ներկայացնում  է  արևելքից արևմուտք  ուղղված մի  ընդարձակ  դահլիճª  95  քմ  տարածությամբ:  Մուտքը  տեղադրված է  արևմտյան  պատի  հարավային  մասում  և  օժտված  է  դեպի  վեր  տանող  եռաստիճան  սանդուղքով:  Մուտքի  արտաքին  կողմից`  աստիճանների  դիմաց,  բացվեց  մի  փոքրիկ  հարթակ`  մոտ  3  քմ  մակերեսով:  Երկրորդ  սրահը  (42-րդ  կացարան)  առաջինին  կից  է  և  ունի  75  քմ  տարածություն:  Երկու  կացարանները  իրար  են  միանում  ընդարձակ  դռնով  (բացվածքը  1,5  մետր  է):  Այս  կացարանի  երկրորդ  մուտքի  հետքերը  նկատվում  էին  նրա  արևելյան  մասում,  որը  տանում  էր  դեպի  չպեղված  երրորդ  կացարանը:  Այս  կացարանի  սալապատ  հատակը  ծածկված  էր  ածուխի  և  մոխրի  հաստ  շերտով,  ինչը  վկայում  է  հրդեհի  և  ընկած  տանիքի  մասին:  Այս սրահի  արևելյան  մասում  բացվեցին  չորս  գլանաձև  վերգետնյա  օջախներ,  որոնց  բարձրությունը  և  տրամագիծը  հասնում  էր  45-50  սմ-ի:  Նման  օջախներ  հայտնի  են  Կարմիր  Բլուրի  բակում  կառուցված  ժամանակավոր  տներում:

 Չորրորդ համալիրը  ընկած  է  2-րդ  և  3-րդ  համալիրների  միջև,  ուր  պեղվել  են  յոթ  խոշոր  կացարաններ  (43-46 և  49-51):  Այս  կացարաններից  43-46-րդը  ուղղված  են  արևելք-արևմուտք  ուղղությամբ  և  իրար  են  միանում  դռներով:  49-51-րդ  կացարանները  սրանց  կից  են  հյուսիսային  կողմից  և  իրենց  հերթին  միանում  են  մեկը  մյուսին:  Այս  համալիրի  պեղված  տարածքը  կազմում  է  մոտ  400  քմ:  Բոլոր  կացարանների  պատերը,  որոնց  բարձրությունը  հասնում  է  մինչև  2  մետրի,  շարված  են  տուֆե  խոշոր  քարերով  և  ներսից  սվաղված  են  կավով:  Դռան  բացվածքների  շեմերը  (լայնությունը  1,1-1,4  մ)  շարված  են  խոշոր,  կոպիտ  տաշված  քարերով  և  սալերով,  որոնց  մի  քանիսի  վրա  գտնվել  են  դռան  տուֆե  կրունկներ,  իսկ  մի  քանիսի  առջև  կան տուֆե  աստիճաններ:  43-րդ  կացարանի  հյուսիսարևելյան  անկյունում  բացվեց  1,1  մ  խորությամբ  և  1  մ  տրամագծով  կլոր  հոր,  ուր  գտնվեցին  ջարդված  օջախների  բեկորներª  փայտածխի,  մոխրի  և  խոշոր  ու  մանր  եղջերավոր  կենդանիների  ոսկորների  ուղեկցությամբ:  Նույն  կացարանի  հարավարևմտյան  անկյունում  բացվեց  ցածր  եզրերով,  63  սմ  տրամագիծ  ունեցող  կլոր  օջախ,  որի  ներսը  լի  էր  փայտածխով  և  մոխրով:  Նման  կոտրված օջախ  գտնվել  է  նաև  44-րդ  կացարանում:

 Պեղումների  ընթացքում  փորձ  արվեց  միացնելու  երկրորդ  և  չորրորդ  համալիրները,  և այդ  նպատակով  մաքրվեց նրանց  միջև  ընկած  տարածքը:  Այստեղ  բացվեց  մի  ընդարձակ  (մոտ  400  քմ)  հարթակ: 

 Հինգերորդ  համալիրն ունի 400  քմ  մակերես,  կազմված  է  մի  քանի  կացարաններից  (47, 52-62-րդ  սենյակներ):  Այս  համալիրը  կից  է  1-ին և 2-րդ  համալիրների  արևելյան  հատվածին:  Համալիրի  պատերը  համեմատաբար  վատ  են  պահպանվել,  նրանց  բարձրությունը  տատանվում  է  0,4-0,9  մ,  իսկ  լայնությունը  1,1  մ  է:  Բոլոր  կացարանները  միացված  են  դռներով,  որոնց  բացվածքը  1,1-1,2  մ է կազմում:  Դռան  շեմերը  շարված  են  խոշոր  անմշակ  քարերով:  Որոշ  մուտքերի  առջև  կան  տուֆե  սալերից  պատրաստված  աստիճաններ:  Բոլոր  կացարանների  հատակների  առանձին  հատվածներում  երևում  են  բնական  ժայռեր,  որոնց  անհարթությունները  ծածկված  են  քարերի  և  տոփանված  հողի շերտով:  Հատակների  մեծ  մասի  վրա  նկատվում  են  այրված  տանիքի  հետքերª  փայտածխի,  մոխրի  և  եղեգնի  մնացորդների ձևով:  Այս  կացարանների  մեծ  մասի  ծածկը  հարթ  է  եղել: 

 Պեղումների  ընթացքում  գտնվել  է  հնագիտական  հսկայական  նյութ,  որը  հիմնականում  կազմված  է  խեցանոթների  բեկորներից:  Գտնվել  են  նաև  մետաղե  և  քարե  իրեր:

Գրականություն: Есаян, Калантарян 1976; Есаян 1981; Есаян 1985; Есаян, Калантарян 1988; Калантарян и др. 2003

Աղբյուրը`

Ուրարտուի հնագիտություն (Ամրոց-բնակավայրեր և դամբանային համալիրներ), Երևան: Երևանի համալս. հրատ., 2008, 96-102էջ